De jeneverbesstruik, Juniperus communis, werd in de Middeleeuwen antidemonische eigenschappen toegeschreven. Ruiters wilden een zweep die gemaakt was van het hout van de struik omdat zij daarmee ronddwalende boze geesten konden verdrijven. Een ander volksgeloof verhaalt over de karnstok die van jeneverbeshout gemaakt moest zijn om bederf van de boter tegen te gaan. En wie met Kerstmis op een kruk van jeneverbeshout zat, kon alle binnenkomende heksen herkennen…

Schuilplaats

Vooral in de geneeskunde en bij het klaarmaken van allerlei gerechten speelden de bessen een rol. Dat gebeurt overigens nog tot op de dag van vandaag. Als medicijn zijn de bessen werkzaam bij chronische blaasproblemen en nierstenen en in de keuken versterken ze gerechten als zuurkool, zure haring en wild- en stoofgerechten. Ook worden ze gebruikt bij het roken van bijvoorbeeld Ardennerham.

Te veel bessen consumeren is overigens niet gezond. Ze bevatten prikkelende stoffen die tot nierbeschadiging kunnen leiden. Wie een zuurkoolmaaltijd bereidt voor vier personen, heeft genoeg aan drie tot vijf jeneverbessen.

Hangen de bessen nog aan de plant dan verspreiden ze een uitgesproken terpetijnachtige geur. Daarom schuilen hazen vaak onder een jeneverbes wanneer ze door jachthonden worden opgedreven.

Bessen in de fles

De bes dankt zijn Nederlandse naam aan het feit dat hij als grondstof wordt gebruikt in jenever en andere alcoholische dranken. Veel jeneverbessen komen uit warme landen als Italië waar de bessen zoveel suiker bevatten dat ze direct zijn te fermenteren om er daarna jenever uit te distilleren. De allerlekkerste bessen komen uit het Italiaanse Chianti.

In koele streken als Nederland dient gefermenteerd graan als basis voor de sterk alcoholische drank en worden jeneverbessen voor de aromatische smaak toegevoegd. Jenever zonder bessen heet graanjenever.

Grillige struik

De gewone jeneverbes, Juniperus communis, is een van de weinige inheemse coniferensoorten die Nederland telt. Op zandverstuivingen als de Veluwe zijn nog exemplaren te vinden. Vanwege zijn wispelturige groei rekent men deze conifeer zeker niet tot de mooiste Hoe ouder de struik wordt, hoe grilliger hij eruit ziet.

De gewone jeneverbes is in Nederland al heel wat jaren wettelijk beschermd. Zelfs het plukken van de bessen is verboden want de verjonging van een jeneverbesbos verloopt vooral de laatste jaren erg traag. Dat heeft vooral ook te maken met het feit dat bessen twee tot drie jaar nodig hebben om volledig te rijpen. Daarom ook zitten er aan elke struik zowel onrijpe groene als rijpe zwartblauwe bessen.