Het klinkt misschien vreemd maar de ‘oer-Hollandse’ heide is helemaal niet zo Hollands. Dopheide bijvoorbeeld kent circa 600 verschillende soorten waarvan het overgrote deel voorkomt in Zuid-Afrika. Slechts een paar soorten groeien hier en daar in delen van Europa. Struikheide kent overigens maar één soort die verspreid over het hele Europese continent voorkomt.

Dopheide – Erica tetralix

Het is kenmerkend voor onze inheemse dopheide dat de bloemen dicht bijeen aan de top van de stengels staan. Elke afzonderlijke bloem lijkt op een klein klokje. Het loof is naaldvormig en de hoogte van de totale plant meet een bescheiden 40 centimeter.

Dopheide is een belangrijke nectarplant voor hommels. Overigens alleen hommels met een lange tong kunnen diep genoeg komen. Hommels met een korte tong bijten simpelweg een gaatje onderin de bloemkroon en honingbijen maken daar op hun beurt weer dankbaar gebruik van.

Ook vlinders, zoals het heideblauwtje, bezoeken de dopheide.

Struikheide – Calluna vulgaris

Bij de struikheide staan de bloemen over de gehele lengte van de twijgen. Het loof is schubvormig en de hoogte van de plant kan meer dan een meter zijn. De twijgen kunnen bij oude planten stevig verhouten en dienden vroeger als materiaal voor bezems. Daarom heet de plant ook wel bezemheide.

Insecten kunnen de nectar bij struikheide eenvoudig bemachtigen. Veel geziene gasten zijn honingbijen, hommels, wespen, vliegen en graafbijen. De gewone heispanner is een nachtvlinder waarvan de rupsen graag op struikheide leven.

Heide in het volksgeloof

In de literatuur verwijst de heide vaak naar eenzaamheid. De sombere uitgestrektheid van heidevelden stemt velen tot weemoed. Toch speelt heide in oude volksgebruiken ook een beschermende rol. Een oude Duitse spreuk luidt vertaald: ‘marjolein, Sint-Janskruid en witte heide doen de duivel veel pijn’ en een bij de voordeur geplaatste bezem van struikheidetakken hield boze geesten op veilige afstand.

In Toscane plaatste men in vroeger tijden struikheidebezems dwars voor de kerkdeur. Werd een vrouw ten onrechte als heks betiteld dan zou ze de bezem simpelweg aan de kant zetten; was de verdachte toch echt een heks, dan zou ze op de bezem gaan zitten en erop weg vliegen.

Het onderhoud van de heidevelden

Er moet veel werk verzet worden om heidevelden in stand te houden. Struikheide is een echte pionier die de weg opent voor andere planten. Binnenwaaiend zaad van onder andere berk en pijnboom kan tussen de heideplanten ontkiemen om het gebied zo binnen een paar jaar om te toveren tot bos. Een jaarlijkse ‘schoonmaakbeurt’ is dus geen overbodige luxe!

Vroeger werden deze jonge bomen afgegraasd door schapen of verdwenen ze gelijktijdig met het plaggen. Tegenwoordig moeten beheerders er zelf voor zorgen dat het heidegebied boomvrij blijft. Vaak gebeurt dit machinaal maar soms komen groepen vrijwilligers meehelpen om jonge boompjes uit het heideveld te verwijderen. Op de Sallandse Heuvelrug bijvoorbeeld heeft een aantal scholen stukjes heide ‘geadopteerd’ om hun leerlingen zo biologieles in het veld te kunnen geven. Een ochtend of middag boompjes trekken, werkt zo naar twee kanten positief. Misschien ook iets voor jullie school?